Ουδείς αμφισβητεί ότι η κρίση που εκδηλώθηκε από το 2009 στην Ελλάδα οφείλεται στην συστημική αποτυχία της ελληνικής κοινωνίας σε όλα τα επίπεδα. Απέτυχε η Ελλάς όπως ήταν δομημένη αξιακά, κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά. Η αποτυχία ήταν πλήρης και παταγώδης και αδιαμφισβήτητη.

Υπάρχει λοιπόν ανάγκη αλλαγής παραδείγματος (paradigm shift). Η προσπάθεια εξόδου από την κρίση έχει αποδειχθεί δύσβατη πορεία. Ο Επίκουρος φέρεται να είπε « Ας προσπαθήσουμε να κάνουμε το επόμενο ταξίδι καλύτερο από το προηγούμενο όσο είμαστε ακόμη στο δρόμο. Κι όταν φτάσουμε στο τέρμα, ας χαρούμε χωρίς υπερβολή». Μόνο με διόρθωση δομών και αξιών δεν θα επαναληφθεί το προηγούμενο ταξίδι.

Το θέμα του βιβλίου «Why Nations Fail» (D. Acemolgou & J. A. Robinson, Profile Books Ltd, 2012), είναι μία καλή αρχή για όσους δεν συμβιβάζονται με την παραδοσιακή αντίληψη περί ελληνικής κρίσης. Το μήνυμα είναι απλό: οι κοινωνίες που έχουν κλειστούς πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς , θεσμούς που αποκλείουν την ευρεία συμμετοχή και ανανέωση στη πολιτική, κοινωνική και οικονομική ζωή εν τέλει αποτυγχάνουν, καθώς η απομύζηση του παραγωγικού πλούτου πάντα έχει ένα όριο. Αντίθετα, οι κοινωνίες οι οποίες αναπτύσσουν ανοικτούς πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς που ανοίγουν τη συμμετοχή στην πολιτική και οικονομική ζωή, αναζωογονούνται και καινοτομούν στην κοινωνία, στις ιδέες, στην οικονομία και στην πολιτική .

Απλή αναθύμιση των δομών της Ελλάδος αρκεί: ένα ασφυκτικό κρατικό σύστημα το οποίο απομυζούσε όλους τους παραγωγικούς πόρους προκειμένου να ανατροφοδοτείται και να πληρώνει τις δαπάνες του, «εθνικοί προμηθευτές» οι οποίοι λίγο πολύ μετέτρεψαν τις δημόσιες επιχειρήσεις σε εργαλεία ιδιωτικού πλουτισμού, ένας ιδιωτικός τομέας που εξαρτιόταν σε μέγιστο βαθμό από τις κρατικές προμήθειες και τα δημόσια έργα, ένα ιδεολογικό αξιακό σύστημα που απέκλειε την κριτική και την έρευνα. Όλα αυτά ήταν κλειστά οικονομικά και πολιτικά συστήματα, απέκλειαν την ανανέωση της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής, αναπαρήγαγαν παρωχημένα πρότυπα, απομυζούσαν παραγωγικούς πόρους μέχρι που συνολικά το σύστημα έφτασε στο όριό του. Δεν ήταν αποτυχία του καπιταλισμού ή του σοσιαλισμού. Κανένα από αυτά δεν εφαρμόστηκε στη Ελλάδα. Ήταν αποτυχία της συγκεκριμένης υβριδικής μορφής της ελληνικής κοινωνίας.

Η καχυποψία της Κυβέρνησης προς τις ανεξάρτητες αρχές με έκανε να σκεφτώ πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της Επιτροπής Ανταγωνισμού στη δημιουργία συνθηκών ανοικτών οικονομικών θεσμών. Γιατί, αντίθετα με μία ορισμένη άποψη που θέλει την Επιτροπή Ανταγωνισμού, όπως και άλλες ανεξάρτητες αρχές, καθαρά «τεχνοκρατικές» (άποψη εκ θεμελίων εσφαλμένη καθώς κάθε «τεχνική» αναπτύσσεται και εφαρμόζεται μέσα σε συγκεκριμένη κοινωνία , και άλλη κοινωνία αναπτύσσει άλλες, όμοιες αλλά πάντως διαφορετικές «τεχνικές») είναι βαθύτατα πολιτικές γιατί προστατεύουν πολιτικούς θεσμούς και δικαιώματα, είτε είναι αυτό η ελεύθερη αγορά και ο ανταγωνισμός, είτε είναι το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή και τα προσωπικά δεδομένα (Αρχή Προσωπικών Δεδομένων, ΕΕΤΤ, ΕΡΣ) , είτε είναι η ενεργειακή αυτάρκεια και η πρόσβαση σε αυτή ως απαραίτητη προϋπόθεση ανάπτυξης προσωπικότητας και δράσης (ΡΑΕ)

Είναι προφανές ότι η Επιτροπή Ανταγωνισμού είναι ένας πολιτικός θεσμός ο οποίος έχει σαφή στόχευση να δημιουργήσει, όπου δεν υπάρχει και να διασφαλίσει όπου υπάρχει, ανοικτό οικονομικό σύστημα. Όπως γράφουν οι Acemoglou και Robinson, «η ύπαρξη αγορών δεν είναι από μόνη της εγγύηση θεσμών συμμετοχής. Οι αγορές μπορεί να κυριαρχηθούν από λίγες επιχειρήσεις , που χρεώνουν υπερβολικές τιμές και εμποδίζουν την είσοδο αποτελεσματικών αντιπάλων και νέων τεχνολογιών. Αν αφεθούν οι αγορές μόνες τους, μπορούν να παύσουν να είναι συμμετοχικές, και σταδιακά μπορεί να κυριαρχηθούν από τους οικονομικά και πολιτικά ισχυρούς. Συμμετοχικοί οικονομικοί θεσμοί απαιτούν όχι μόνο την ύπαρξη αγορών αλλά συμμετοχικών αγορών που δημιουργούν συνθήκες ίσων ευκαιριών ανταγωνισμού (level playing field) και οικονομικών ευκαιριών για την πλειοψηφία του λαού» (p.323).

Αν κανείς κοιτάξει την ελληνική οικονομία βλέπει ότι η οικονομία είναι ολιγοπωλιακή και κρατικοδίαιτη. Οι παρατηρήσεις αυτές αφορούν τόσο τον ιδιωτικό όσο και τον κρατικό τομέα. Η νομοθεσία περί ελεύθερου ανταγωνισμού, η νομοθεσία περί δημοσίων προμηθειών και έργων και η νομοθεσία εναντίον των κρατικών ενισχύσεων είναι τρίδυμα που έχουν ως γεννήτορα την ανάγκη διασφάλισης ίσων ευκαιριών οικονομικής δράσης με σκοπό την κοινωνική ευημερία. Δηλαδή ανοικτούς οικονομικούς και πολιτικούς θεσμούς. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού και άλλες ανεξάρτητες αρχές που έχουν αντίστοιχες αρμοδιότητες σε ειδικότερες αγορές, όπως η ΕΕΤΤ για την αγορά τηλεπικοινωνιών ή η ΡΑΕ για την αγορά ενέργειας, είναι πολιτικοί θεσμοί που οφείλουν οι ίδιοι να είναι ανοικτοί, δηλαδή όχι καθοδηγούμενοι από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα και να έχουν ως σκοπό την διασφάλιση ότι η συμμετοχή στην οικονομική δράση είναι ανοικτή σε όλους. Η ανεξαρτησία των ανεξάρτητων αρχών πρέπει να είναι πρωταρχικό μέλημα των κυβερνήσεων, άλλως η αναπαραγωγή των κλειστών ιδιωτικών και δημοσίων συστημάτων και δομών θα πνίξει την ανάπτυξη και τη καινοτομία. Ίσως τίποτε άλλο να μην είναι σημαντικότερο αυτή την ώρα σε θεσμικό επίπεδο από την ενίσχυση των επιτροπών αυτών. Η Ελλάδα αντιμετωπίζει έναν ιδιότυπο βρόχο που περιορίζει την οικονομική δραστηριότητα και την καταδικάζει σε μικρής προστιθέμενης αξίας οικονομία. Αντιμετωπίζει την ιδιαιτερότητα των προνομιακών συνομιλητών με το δημόσιο, τα εγκατεστημένα συμφέροντα και ισχυρές ολιγοπωλιακές δομές. Ένα σημαντικό μέρος επομένως της δράσης της Επιτροπής Ανταγωνισμού πρέπει να κατευθυνθεί στις δομικές παρεμβάσεις, στο σπάσιμο του μοιράσματος της αγοράς είτε αυτή νοείται ως το δημόσιο με τις προμήθειές και τα έργα του, είτε είναι η ιδιωτική καταναλωτική αγορά καθώς μόνο έτσι θα μπούν νέα αναπτυξιακά κεφάλαια, θα ενισχυθεί ο ανταγωνισμός και η ελληνική προστιθέμενη αξία. Αν δεν ανοίξει το πολιτικό και οικονομικό σύστημα, το ταξίδι που διανύουμε δεν θα είναι καλύτερο από το προηγούμενο και δεν θα έχουμε κανένα λόγο να χαρούμε στο τέλος του.

Γρηγόρης Μ. Πελεκάνος

20/3/2015

Δικηγόρος

Μέλος του ΔΣ της «Κίνησης Πολιτών»