ΘΟΡΥΒΟΣ ΚΑΙ ΣΉΜΑΤΑ      

#1/2022     

ΘΕΜΑΤΑ:

• «Πως και γιατί» ΘΟΡΥΒΟΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΤΑ
• Επισκόπηση του καλοκαιριού:
  • Η «δίκη Λιγνάδη» και η Δικαιοσύνη
  • Ενεργειακή κρίση και επιδοματική πολιτική
  • Οι υποκλοπές (νόμιμες επισυνδέσεις), η δημοκρατία και η νέα οικονομία

Η Νέα Πρωτοβουλία Επικοινωνίας «ΘΟΡΥΒΟΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΤΑ» και ο σχεδιασμός επικοινωνίας της “ΚΙΝΗΣΗΣ ΠΟΛΙΤΩΝ για  μια Ανοικτή Κοινωνία” (ΚΠ).

Παρουσιάζουμε σήμερα μια πρωτοβουλία της Κίνησης Πολιτών προκειμένου να βελτιώσουμε την επικοινωνία του Διοικητικού Συμβουλίου με τα Μέλη και τους φίλους.

Αφιερώνεται στον Γιάννη Σουφλή, επί σειρά ετών μέλος του ΔΣ και Ταμία της Κίνησης Πολιτών. Ο θάνατος του, τόσο ακαριαίος και απρόσμενος, αφήνει δυσαναπλήρωτο κενό. Η επικοινωνία αυτή αφορά και την επόμενη εκδήλωσή μας για την ενεργειακή κρίση, που ετοίμαζε ο Γιάννης.

Όλοι γνωρίζουμε, ότι τα τελευταία χρόνια οι δραστηριότητες της ΚΠ δεν είχαν την ίδια επίδραση, συγκριτικά με προηγούμενα έτη. Η ΚΠ επικοινωνούσε με τα Μέλη και Φίλους μόνο μέσω των εκδηλώσεών της. Η μικρή οικονομική συμμετοχή των μελών, η πανδημία και διάφορες συγκυρίες ήταν καθοριστικές στην μείωση των δράσεων. Το νέο ΔΣ προγραμματίζει και θα ζητήσει την υποστήριξη των μελών και των φίλων.

H νέα πρωτοβουλία επικοινωνίας με τα μέλη και τους φίλους της ΚΠ είναι απαραίτητη καθώς αποσκοπεί στη προαγωγή του έλλογου διαλόγου. Η Δημοκρατία  βασίζεται στο έλλογο διάλογο. Η Δημοκρατία κινδυνεύει όταν ο δημόσιος λόγος κυριαρχείται από παράλογα και απλοϊκά επιχειρήματα.

Γι’ αυτό, η ΚΠ ενισχύει με κάθε τρόπο την επικοινωνίας της με εσάς, ως όρο των θεσμικών παρεμβάσεων που είναι και ο Καταστατικός σκοπός της.

Ήδη το ΔΣ διερευνά την δημιουργία λογαριασμών LinkedIn και Meta / Facebook και την δημιουργία YouTube Channel, όπου θα αναρτηθούν όλα τα video των εκδηλώσεων, που με ευγενική προσφορά του Ιδρύματος Μποδοσάκη είναι στην διάθεσή μας και στο ίδιο κανάλι θα αναρτώνται και τα video από μελλοντικές εκδηλώσεις. Έτσι όλα τα Μέλη και οι φίλοι θα μπορούν να παρακολουθούν και να ξαναβλέπουν παλιότερες εκδηλώσεις. Συναφής δραστηριότητα θα είναι τα podcasts, κύκλοι συζητήσεων με έναν ή δύο προσκεκλημένους, για διάφορα θέματα που ηχογραφούνται και μπορείτε να παρακολουθήσετε οποτεδήποτε.

ο απλή πρωτοβουλία είναι η προκείμενη.

Θα σας αποστέλλεται, από καιρού σε καιρό, ένα newsletter, που θα επισημαίνει εξελίξεις και αναλύσεις που μας έκαναν εντύπωση και αφορούν θεσμικές παρεμβάσεις. Δεν σκοπείται η προβολή ατόμων, ομάδων ή κομμάτων αλλά η συζήτηση γεγονότων και απόψεων. Αναπόφευκτα οι απόψεις θα αποδίδονται στον εκφραστή τους αλλά τούτο διότι όχι μόνο είναι δίκαιο και πρέπον αλλά απαιτείται «εκ του Νόμου». Τα Μέλη μπορούν να αποστέλλουν κείμενά τους με απόψεις τους, όμως το ΔΣ επιφυλάσσεται του δικαιώματος να αρνηθεί την δημοσίευση λόγω μεγέθους ή θεματολογίας ή όταν το κείμενο είναι διαφημιστικό, κομματικό, αναξιοπρεπές, αντίθετο ή άσχετο με τις αρχές της ΚΠ ή κατά την κρίση του ΔΣ παραβιάζει την κείμενη αστική ή και την ποινική νομοθεσία. Το ΔΣ μπορεί επίσης να παρουσιάζει περιλήψεις κειμένων Μελών και Φίλων, χωρίς να ευθύνεται για την απόλυτη ακρίβεια της περίληψης ή απόδοσης νοήματος του πρωτότυπου κειμένου. Τα κείμενα αυτής της πρώτης προσπάθειας συνέγραψε ο κ. Γρηγόρης Πελεκάνος, Γραμματέας του ΔΣ και επιμελήθηκε συνολικά το ΔΣ. Φυσικά οι απόψεις είναι προσωπικές.

Γιατί «Θόρυβος και Σήματα»;

Ο τίτλος προέρχεται από το βιβλίο του Nate Silver, “The Signal and the Noise, The Art and Science of Prediction” αλλά και  των D. Kahnemann, C. Sunstein και Ο. Sibony, “Νoise, A Flaw in Human Judgment”. Tα έργα αυτά είναι μέρος μιας σειράς άλλων έργων, πηγή των οποίων είναι το περίφημο “Thinking Fast and Slow” του D. Kahnemann (καθ. Ψυχολογίας στο Princeton και Nobel Οικονομικών  2002).

Η θεματολογία αυτή είναι πλέον μέρος ενός σύγχρονου επιστημονικού κινήματος που προσπαθεί να εκπαιδεύσει στον ορθολογισμό και ευθυκρισία, πώς μπορούμε να σκεφτόμαστε ορθολογικά  χωρίς να πέφτουμε σε παγίδες, που είτε στήνουμε εμείς στον εαυτό μας είτε στήνονται από άλλους σε εμάς.

Όπως γράφει ο καθηγητής Ψυχολογίας του Harvard Steven Pinker στο πρόσφατο βιβλίο του “Rationality” : «Rationality ought to be the lodestar for everything we think and do… Yet in an era blessed with unprecedented resources for reasoning, the public sphere is infested with fake news, quack cures, conspiracy theories and ‘post truth’ rhetoric”.

Επιδίωξή  της ΚΠ είναι η επαναφορά του ορθολογισμού και της ευθυκρισίας στο εκπαιδευτικό σύστημα και στο δημόσιο διάλογο, ως ουσιαστικό τρόπο προάσπισης της Δημοκρατίας.

ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ

Πολλά πράγματα απασχόλησαν την κοινή γνώμη φέτος το καλοκαίρι. Η δίκη Λιγνάδη, η ενεργειακή κρίση, οι υποκλοπές (νόμιμες ή παράνομες).

1. Η « δίκη Λιγνάδη» και η Δικαιοσύνη

Η θεματολογία της συζήτησης στα ΜΜΕ, των πολιτικών κομμάτων και της κοινωνίας των πολιτών επικεντρώθηκε κυρίως με το αν υπάρχει δικαίωμα διαφωνίας με δικαστικές αποφάσεις, ποιό κόμμα ψήφισε ποιόν νόμο και τα όρια των διαφωνιών (π.χ. το πανό που αναρτήθηκε στο θέατρο Επιδαύρου).

Προφανώς και υπάρχει δικαίωμα διαφωνίας με τις δικαστικές αποφάσεις. Πρωτίστως για τον κατηγορούμενο. Εξάλλου, γι’ αυτό υπάρχει το δικαίωμα εξάντλησης και των τριών βαθμών δικαιοσύνης με έφεση και αναίρεση. Δικαίωμα αντιρρήσεων έχει και η κοινωνία που εκφράζεται μέσω του εισαγγελέα που μπορεί να ενεργεί «υπέρ του Νόμου». Προφανώς έχει δικαίωμα και κάθε νομικός, με την ιδιότητα του επιστήμονα, να ασκεί επιστημονική κριτική, όπως και κάθε πολίτης αυτής της Χώρας. Προφανώς δεν ενδιαφέρει – παρά μόνο για λόγους πολιτικού εντυπωσιασμού- ποιο κόμμα ψήφισε ποιόν νόμο, αλλά, στο πλαίσιο του Κράτους Δικαίου, αν ο νόμος που ίσχυσε και έπρεπε να εφαρμοστεί, εφαρμόστηκε ορθά. Οι αντιρρήσεις λοιπόν μπορεί να είναι νομικές (απόφαση σύμφωνα με το Νόμο ή όχι) ή  de lege ferenda (τι θα έπρεπε να είναι ο Νόμος). Το δεύτερο είναι προφανώς θέμα πολιτικό και επιλύεται μέσα από τον κοινωνικό και θεσμικά προσδιορισμένο πολιτικό διάλογο, με βάση επιστημονικά τεκμηριωμένες απόψεις. Δεν θα ασχοληθούμε με αυτό. Θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε τρείς άλλες θεματικές.

Η απόφαση στην δίκη του κ. Δ. Λιγνάδη προκάλεσε συγκριτικά λίγες συζητήσεις και αντιδράσεις σε τρία άλλα συνδεδεμένα μεταξύ τους επίπεδα, μεγάλης σπουδαιότητας.

Πρώτον, στην σύνθεση των ψήφων ενοχής και αθώωσης / ελαφρυντικών του κατηγορούμενου.

Δεύτερον, στην ποινή που επιβλήθηκε και αυτοτελώς και συγκριτικά με άλλα αδικήματα.

Τρίτον, στη απόφαση η έφεση, που ο κατηγορούμενος άσκησε, να έχει ανασταλτικό αποτέλεσμα.

Η υπόθεση Λιγνάδη εκδικάστηκε από το Μεικτό Ορκωτό Δικαστήριο που συντίθεται από 4 ενόρκους και 3 τακτικούς δικαστές (Πρόεδρο πρωτοδικών και δύο πρωτοδίκες).

Από τις πληροφορίες που έγιναν γνωστές στα ΜΜΕ και για τους σκοπούς του παρόντος θεωρούνται έγκυρες:

Επί της ενοχής (επί της κατηγορίας περί 4 βιασμών):

1^ος βιασμός, αθώος ομόφωνα (δεν εμφανίστηκε ο μηνυτής). Σύμφωνος και ο Εισαγγελέας

2^ος βιασμός, ο Εισαγγελέας προτείνει την ενοχή ενώ το Δικαστήριο αποφασίζει «αθώος» κατά πλειοψηφία, (5 «αθώος» εκ των οποίων και οι 3 δικαστές και 2 ένορκοι, ενώ 2 ένορκοι «ένοχος»).

3^ος βιασμός, ο Εισαγγελέας προτείνει την ενοχή ενώ το δικαστήριο τον κηρύσσει «ένοχο» κατά πλειοψηφία (4 «ένοχος», εκ των οποίων 1 δικαστής και 3 ένορκοι, ενώ 3 «αθώος» εκ των οποίων 2 δικαστές – Πρόεδρος και Πρωτοδίκης και 1 ένορκος)

4^ος βιασμός, ο Εισαγγελέας προτείνει την ενοχή ενώ το Δικαστήριο το κηρύσσει ένοχο κατά πλειοψηφία (5 «ένοχος», εκ των οποίων 1 δικαστής και οι 4 ένορκοι, ενώ 2 «αθώος» αμφότεροι δικαστές δηλαδή η Πρόεδρος και 1 πρωτοδίκης).

Ο τρίτος και τέταρτος βιασμός αφορούσαν αλλοδαπούς, συνομήλικους ανήλικους (16-17 ετών), κατά το τυπικό κριτήριο και συνέβησαν το ίδιο έτος (2015).

Σημειώνουμε, για τους σκοπούς της παρούσης ότι η Πρόεδρος και ένας Πρωτοδίκης συστηματικά είναι υπέρ της αθωότητας, ενώ φαίνεται ένας δικαστής να διαφοροποιείται από τους συναδέλφους του θεωρώντας ένοχο τον κατηγορούμενο στο 3^ο και 4^ο βιασμό. Παράλληλα δύο ένορκοι είναι συστηματικά υπέρ της ενοχής στο 2^ο, 3^ο και 4^ο βιασμό, ενώ 1 ένορκος διαφοροποιείται («αθώος» για 2^ο και 3^ο και «ένοχος» για 4⁰).

Επί των ελαφρυντικών:

Ο Εισαγγελέας προτείνει τη απόρριψη και των δύο ελαφρυντικών (πρότερος σύννομος βίος, μεταγενέστερη καλή συμπεριφορά) που προτάθηκαν.

Ομόφωνα απορρίπτεται το ελαφρυντικό «προτέρου σύννομους βίου». Σημειώνεται ότι το ελαφρυντικό περί «συννόμου» πρότερου βίου είναι τυπικό κριτήριο. Δεν παρέχει την ίδια διακριτική ευχέρεια που έδινε το παλιότερο κριτήριο του «πρότερου έντιμου βίου». Το σύννομο είναι έννοια στενότερη από τον «έντιμο βίο». Προηγούμενη καταδίκη, έστω για απλή φθορά ξένης ιδιοκτησίας σε αυτοκινητιστικό ατύχημα, με καταγραφή ακόμη στο ποινικό μητρώο, αρκεί να μην γίνει δεκτό το ελαφρυντικό.

Κατά πλειοψηφία (5-2) απορρίπτεται το ελαφρυντικό της μεταγενέστερης καλής συμπεριφοράς (2 δικαστές και 3 ένορκοι απορρίπτουν ενώ  Πρόεδρος και 1 ένορκος επιθυμούν να αναγνωριστεί). Και εδώ η έμπειρη Πρόεδρος μειοψηφεί.

Επί των ποινών κάθειρξης.

Από τις δύο περιπτώσεις ενοχής, στην μία, τακτικοί δικαστές και ένορκοι, αφού έκριναν ένοχο τον κατηγορούμενο για τη συγκεκριμένη κατηγορία, αποφάνθηκαν, και πάλι κατά πλειοψηφία (4-3), ότι θα πρέπει να του επιβληθεί πρόσκαιρη κάθειρξη πέντε ετών, που είναι η μικρότερη δυνατή ποινή, ενώ η μεγαλύτερη προβλεπόμενη είναι τα 15 έτη.

Αντίθετα, δύο ένορκοι και μία δικαστής είχαν την άποψη ότι θα έπρεπε να του επιβληθεί κάθειρξη επτά ετών. Η απόφαση ως προς την ποινή που επιβλήθηκε εν τέλει στον κ. Λιγνάδη  προκάλεσε ερωτήματα, δεδομένου ότι τα περισσότερα μέλη του δικαστηρίου δέχτηκαν ότι πράγματι ο νεαρός άνδρας βιάσθηκε από τον Δημήτρη Λιγνάδη στην Επίδαυρο. Τότε όμως γιατί του επιβλήθηκε η μικρότερη δυνατή ποινή; Σίγουρα ρόλο διαδραμάτισαν οι ισχυρισμοί που προέβαλαν οι δύο αντίδικες πλευρές και οι μάρτυρές τους που προσήλθαν στο δικαστήριο για να καταθέσουν. Επί της ουσίας, τα μέλη του δικαστηρίου κλήθηκαν να σταθμίσουν τα επιχειρήματα και την αξιοπιστία της μιας και της άλλης πλευράς, τα οποία ήταν εκ διαμέτρου αντίθετα.

Στην δεύτερη υπόθεση ενοχής  (5-2) , το δικαστήριο έκρινε, κατά πλειοψηφία (4-3), ότι στον Δημήτρη Λιγνάδη θα πρέπει να επιβληθεί κάθειρξη 10 ετών. Τη μειοψηφία αποτέλεσαν η πρόεδρος, μία σύνεδρος και μία ένορκος που είχαν την άποψη ότι πρέπει να του επιβληθεί ποινή κάθειρξης έξι ετών.

Επί της απόφασης αναστολής της ποινής και των όρων αναστολής

Όπως γράφτηκε στον τύπο, αν και καταδικάστηκε για δύο υποθέσεις βιασμών και μάλιστα χωρίς ελαφρυντικά, το Δικαστήριο αποφάσισε να του χορηγήσει αναστολή μέχρι την έφεση και πάλι με πλειοψηφία 4-3. Μειοψήφησε μία τακτική δικαστής και δύο ένορκοι που είχαν την άποψη ότι δεν θα πρέπει να του χορηγηθεί.

Αντίθετα, το δικαστήριο ομόφωνα του επέβαλε τρεις περιοριστικούς όρους για να βγει από τη φυλακή στην οποία βρισκόταν από τον Φεβρουάριο του 2021: να καταβάλει εγγύηση ύψους 30.000 ευρώ (την κατέλαβε την περασμένη Πέμπτη, οπότε και αποφυλακίστηκε), να εμφανίζεται τρεις φορές τον μήνα σε αστυνομικό τμήμα της περιοχής του και να μην εξέλθει των ελληνικών συνόρων.

Τις αντιδράσεις πυροδότησε κυρίως η απόφαση για την αναστολή της εκτέλεσης της ποινής. Συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας στο Σύνταγμα, πανό στην Επίδαυρο, διαπρύσιοι κήρυκες της αδικίας γραπτά και προφορικά κατέκλυσαν τα ΜΜΕ και στράφηκαν κατά δικαστών, ενόρκων και δικηγόρων υπεράσπισης. Όμως λίγοι ήταν εκείνοι που σκέφτηκαν ότι το τεκμήριο αθωότητας ισχύει και για το εφεσιβάλλοντα ή ότι αν μετά 5 χρόνια (λόγω καθυστερήσεων της ποινικής διαδικασίας) καταδικαστεί σε μικρότερη ποινή, υπάρχει σημαντική περίπτωση να έχει εκτίσει μεγαλύτερη ποινή (λαμβάνοντας υπόψη τον 1,5 χρόνο προφυλάκισης) από εκείνη που θα του επιβληθεί τελικά. Και τούτα χωρίς καν να συζητηθούν τα κριτήρια της αναστολής.

Τρείς  κατηγορίες αποφάσεων με πολλές διαφοροποιήσεις μεταξύ των κριτών (δικαστών και ενόρκων) και μερίδας του κόσμου. Σε τι οφείλεται?

Για την απλοποίηση του επιχειρήματος, δεν θα διακρίνουμε επί της ουσίας μεταξύ δικαστών και ενόρκων. Όλοι και οι 7 θα ονομάζονται κριτές. Αν εκκινήσει κανείς από την υπόθεση ότι έχουμε 7 κριτές, που κρίνουν με βάση τα ίδια πραγματικά περιστατικά (το αποδεικτικό υλικό και τους κανόνες εκτίμησης του) και το ίδιο πλαίσιο αναφοράς των περιστατικών (τον Νόμο), εύλογα ίσως θα ανέμενε κανείς ότι η όποια απόφαση θα ήταν ομόφωνη, είτε υπέρ της αθωότητας είτε της ενοχής. Το γεγονός είναι ότι και οι κριτές (τακτικοί δικαστές και ένορκοι) στην ίδια υπόθεση, διαφώνησαν μεταξύ τους σε διάφορους μάλιστα συνδυασμούς : δικαστές διαφώνησαν μεταξύ τους και οι ένορκοι μεταξύ τους και κάποιοι ένορκοι με τους δικαστές, εν μέρει ή εν συνόλω. Υπάρχει λοιπόν «θόρυβος». Σχηματικά κάθε ένας κριτής στόχευσε τον ίδιο στόχο (ενοχή ή αθωότητα, ελαφρυντικά) αλλά η εικόνα που παρουσιάζεται μοιάζει με ρίψεις επί στόχου που όλες αποκλίνουν από τον στόχο. Όταν πολλοί κριτές κρίνουν τη ίδια υπόθεση διαφορετικά, αυτό ονομάζεται level noise.  Όταν ο ίδιος κριτής, διαφοροποιεί τις συνήθεις κρίσεις του ανάλογα με το αν βρίσκεται ενώπιον συγκεκριμένων περιστατικών , αυτό ονομάζεται pattern noise.

Στις ΗΠΑ, το φαινόμενο του level noise στην απονομή δικαιοσύνης εγέρθη πρώτα την δεκαετία του 1970 από τον Ομοσπονδιακό Δικαστή Marvin Frankel, που πριν γίνει δικαστής υπήρξε συνήγορος υπεράσπισης, υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ελευθερίας του λόγου. Χαρακτηριστικά έγραφε ότι αν ένας κατηγορούμενος για κάποιο έγκλημα αντιμετώπιζε ποινή εντός κάποιου ορίου (πχ. 0-5 έτη φυλάκιση) σύντομα «αντιλήφθηκα  ότι το  ποιος αριθμός θα επιλεγεί δεν εξαρτιόταν τόσο από την υπόθεση ή τον συγκεκριμένο κατηγορούμενο αλλά από τον δικαστή, δηλαδή στις απόψεις, κλίσεις και προκαταλήψεις του δικαστή. Έτσι ο ίδιος κατηγορούμενος στην ίδια υπόθεση, θα μπορούσε να καταδικαστεί σε διαφορετικές ποινές ανάλογα με τον δικαστή που θα τον δίκαζε».

Οι πρωτοβουλίες του Δικαστή Frankel οδήγησαν σε πολλές έρευνες και μελέτες που ανέδειξαν ότι πράγματι παρουσιάζονται διακυμάνσεις όχι μόνο στο ύψος των ποινών αλλά και στις αποφάσεις προφυλάκισης και περιοριστικών μέτρων (bail), επιμέλειας τέκνων, έγκρισης ή απόρριψης αιτημάτων ασύλου κ.λπ.

Οι έρευνες ανέδειξαν ότι κριτές εγκλημάτων και άλλων νομικών διαδικασιών επηρεάζονται από πληθώρα παραγόντων. Από το είδος του κρινόμενου εγκλήματος (κάποιοι δικαστές παρεκκλίνουν προς το αυστηρότερο για κάποια είδη εγκλήματος που στο προσωπικό τους «κώδικα αξιών» είναι ιδιαίτερης σημασίας), από χαρακτηριστικά του κατηγορούμενου (αν είναι όμορφος/ όμορφη – η πρώτη εντύπωση μετράει και καθορίζει π.χ. τις ερωτήσεις και τις αναμενόμενες απαντήσεις, δύσκολο παιδικό παρελθόν που προκαλεί συγκίνηση κ.λπ.), ακόμη και από την ώρα που εκφέρουν την κρίση τους (πιο αυστηροί το μεσημέρι ή βράδυ λόγω κούρασης και πείνας), την θερμοκρασία της αίθουσας (απορριπτικές αποφάσεις ασύλου προκειμένου να μην έχει συνέχεια), μεγαλύτερη επιείκεια σε ημέρες με χαρμόσυνα γεγονότα, όπως γενέθλια κ.λπ.  Η απαγόρευση που επιβάλλεται στους ενόρκους στις ΗΠΑ να συζητούν την υπόθεση με τρίτους ή να παρακολουθούν τις ειδήσεις σχετικά με  την υπόθεση, δεν είναι απλά προκειμένου να μην επηρεαστούν αλλά προκειμένου να μην οδηγηθούν σε πρώϊμα συμπεράσματα, καθώς τέτοια συμπεράσματα διαμορφώνουν αντιλήψεις που επηρεάζουν το είδος των ερωτήσεων, την εκτίμηση των αποδείξεων και των απαντήσεων (prejudgment bias) καθώς είναι έμφυτη η κλίση να θέλουμε να αποδείξουμε ορθή την πρώιμη κρίση μας.  Ιδιαίτερη σημασία, έχει η δυναμική των συλλογικών αποφάσεων, πώς διαμορφώνονται οι συλλογικές αποφάσεις. Για παράδειγμα, μελέτες για συνεδριάσεις ενόρκων στις ΗΠΑ δείχνουν ότι όταν ένορκοι συζητούν μεταξύ τους, συχνά καταλήγουν σε πιο ακραίες θέσεις από τις αρχικές τους θέσεις (group polarization) ακολουθώντας την κυρίαρχη τάση και ενισχύοντάς την. Η επιρροή εκείνου ή εκείνης που φέρει το μεγαλύτερο κύρος και ποιος τοποθετείται πρώτος, επίσης επηρεάζουν την έκβαση (halo effect).

Δεν γνωρίζουμε αν έχουν γίνει παρόμοιες μελέτες στην Ελλάδα. Δεν είναι θέμα «ενόρκων» σε αντιπαράθεση προς «τακτικούς δικαστές», αν και βέβαια δεν είναι άσχετο με αυτό. Θα ήταν ενδιαφέρον να ανοίξει η συζήτηση αυτή, ιδίως ενόψει της σχεδόν άκαμπτης ιεραρχίας και εσωτερικής οργάνωσης της δικαιοσύνης στην Ελλάδα, εν ονόματι της προφύλαξης της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης.

Σε άλλες χώρες λαμβάνονται μέτρα που αποσκοπούν στην μείωση της διαφοροποίησης. Για παράδειγμα, στην Σκωτία υφίσταται ηλεκτρονικό αρχείο, όπου καταχωρούνται οι ποινές που επιβάλλονται ανά κατηγορία εγκλήματος ώστε κάθε δικαστής να μπορεί να έχει ένα σημείο αναφοράς. Στις ΗΠΑ και στην Αγγλία, εκδίδονται από αρμόδιες υπηρεσίες και τα Υπουργεία Δικαιοσύνης sentencing guidelines που επεξηγούν τις παραμέτρους επιβολής ποινών. Φυσικά υφίστανται και συνεχείς εκπαιδεύσεις σε θέματα ψυχολογίας, ώστε οι δικαστές να γνωρίζουν τις κλίσεις (biases) που μπορεί να τους παρασύρουν και να τα αναγνωρίζουν σε κάποιο βαθμό, ώστε να αυτό-ελέγχονται, λογοδοσία και έλεγχος (outside review) κ.λπ.

Δεν είναι εύκολη η συζήτηση. Στον πυρήνα είναι δύο θεμελιώδη αγαθά, αφενός η ορθή απονομή δικαιοσύνης ως ανθρώπινο δικαίωμα – που στο πεδίο του ποινικού δικαίου μπορεί να σημαίνει στέρηση της ελευθερίας και σίγουρα διαπόμπευση και αφετέρου η προφύλαξη της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης που συναρτάται με την ατομική ανεξαρτησία του Δικαστή.

Όμως η δικαστική εξουσία, σε αντίθεση με τη Εκτελεστική και την Νομοθετική δεν έχει άμεση δημοκρατική νομιμοποίηση από το Σύνταγμα. Οι δικαστικοί λειτουργοί δεν εκλέγονται αλλά ορίζονται με Προεδρικό Διάταγμα αφού επιλεγούν με ειδική διαδικασία. Γι’ αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία η λογοδοσία και η αξιολόγηση των Δικαστών. Ένα προφανές πρώτο βήμα για την ορθή απονομή δικαιοσύνης και την αποφυγή ανεπιθύμητων διαφοροποιήσεων είναι η επιλογή καλών δικαστών με άρτια εκπαίδευση, εξειδίκευση και ψυχολογική υγεία και επαφή με την κοινωνία (με την έννοια ότι οι κρίσεις τους έχουν σημασία για την εξέλιξη του δικαίου και την διαμόρφωση δικαιικής συνείδησης του λαού) . Ο δικαστής πρέπει να είναι κοντά στις νέες κοινωνικές αντιλήψεις, μάλιστα δικαιούται να δίνει καινούργιο νόημα σε παλιά διάταξη ή να ερμηνεύει νόμο με την αρχή της «καλής πίστης», προσδίδοντας σε

αυτή νέο νόημα. Αλλά δεν νομοθετεί. Το τελευταίο είναι κρίσιμο καθώς όπως παρατηρεί ο Κ. Σταμάτης «ο δικαστής οφείλει να αποβλέπει στην ορθότητα της δικανικής κρίσης και όχι στη λαοφιλή απήχησή της στην κοινή γνώμη. Ο δικαστικός λειτουργός μοχθεί να ορθοτομεί. Όχι για να γίνεται αρεστός σε δεδομένο ακροατήριο, είτε στους κυβερνώντες είτε στο πλήθος».  Η συνεχής αξιολόγηση, η μέχρι εμμονής επιστημονική κατάρτιση και η ψυχολογική αξιολόγησή τους και η εκπαίδευσή τους είναι υποχρεώσεις που πάνε χέρι-χέρι, γιατί είναι «εξουσία» «χωρίς άμεση λαϊκή νομιμοποίηση».

2. Η ενεργειακή κρίση και επιδοματική πολιτική

Fuel Pass 1, 2 και 3. Επιδότηση ρεύματος και κατάργηση ρήτρας αναπροσαρμογής. Επιταγή ακρίβειας. Αυτά είναι μερικά μόνο από τα μέτρα ενίσχυσης των πολιτών για την αντιμετώπιση της αύξησης του ενεργειακού κόστους και των πληθωριστικών συνεπειών της. Έμμεση ενίσχυση θα είναι η αύξηση του κατώτατου μισθού, η κατάργηση εισφοράς κοινωνικής αλληλεγγύης κ.λπ.

Δαπανώνται περίπου 8 δισεκατομμύρια ευρώ για επιδοτήσεις ηλεκτρικής ενέργειας και άλλα μέτρα, με σκοπό να απορροφηθεί το 90% της αύξησης για τους οικιακούς καταναλωτές, το 100% για τους δικαιούχους Κοινωνικού Τιμολογίου και το 80% για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Ο επιχειρηματικός κόσμος ζητεί και εκείνος ειδικά μέτρα, όπως επιστρεπτέες προκαταβολές για την πληρωμή τιμολογίων ενέργειας και πληρωμή σε δόσεις των τιμολογίων ενέργειας, αφαίρεση από τα τιμολόγια ενέργειας των χρεώσεων υπέρ ΑΠΕ. ΥΚΩ και ΕΤΜΕΑΡ, άμεση ενίσχυση ενεργοβόρων βιομηχανιών με επιδότηση προσαρμοσμένη ανά κλάδο. Επιστροφή του ειδικού φόρου κατανάλωσης σε ηλεκτρική ενέργεια και φυσικό αέριο για εξαγωγικές επιχειρήσεις.

Ταυτόχρονα η «πράσινη μετάβαση» τροποποιείται, ώστε τουλάχιστον αυτόν το χειμώνα να μπορέσουμε να μην έχουμε ελλείψεις. Οι ΑΠΕ και το Φυσικό Αέριο είναι, κάθε ένα περίπου το 40%, συνολικά το 80%, της ηλεκτροπαραγωγής. Τα υδροηλεκτρικά και ο λιγνίτης συνεισφέρουν από 10% περίπου ο καθένας και συμπληρώνουν το εναπομένον 20% της ηλεκτροπαραγωγής.

Χρειάζεται να ανοίξει η συζήτηση για την πυρηνική ενέργεια; Η Γαλλία δεν σταμάτησε ποτέ την ηλεκτροπαραγωγή με ηλεκτρική ενέργεια, καλύπτοντας το 70% των αναγκών της. Η Γερμανία θα παρατείνει την λειτουργία πυρηνικών σταθμών που επρόκειτο να κλείσουν. Η Βρετανία ήδη αυξάνει τον αριθμό των αντίστοιχων σταθμών. Φυσικό αέριο και πυρηνική ενέργεια θεωρούνται τώρα «καθαρές μορφές ενέργειας», σύμφωνα με το Ευρωκοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, παρά τις αντιρρήσεις πολλών.

Η συζήτηση γύρω από την επιδοματική πολιτική της Κυβέρνησης έχει πρόσφατα πάρει μια νέα τροπή. Δεν καταργείται η «πράσινη μετάβαση» αλλά μήπως πρέπει η επιδότηση να συνδεθεί με αυτή; Άλλως τα μέτρα επιστροφής στους υδρογονάνθρακες και τον λιγνίτη θα επιφέρουν οπισθοδρόμηση.

Σε πρόσφατο άρθρο στην Καθημερινή (18/7/22), ο κ. Χάρης Δούκας, αναπληρωτής καθηγητής ΕΜΠ και ο κ. Βλάσης Οικονόμου, Γεν. Διευθυντής IEECP, σημειώνουν ότι η δαπάνη των τότε 7 δις (τώρα πάνω από 8 δις) είναι για την

αντιμετώπιση βραχυχρόνιων αναγκών και αυτή πρέπει να συνδεθεί με την ανάληψη υποχρεώσεων για δράσεις ενεργειακής εξοικονόμησης, άλλως θα πέσει στο κενό. Σημειώνουν, ότι οι δράσεις ενεργειακής εξοικονόμησης πρέπει να αρχίσουν από τον δημόσιο τομέα. Επισημαίνουν ότι οι ΟΤΑ επιδοτούνται με δεκάδες εκατομμύρια, προκειμένου να ανταπεξέλθουν χωρίς την ανάληψη αντίστοιχων υποχρεώσεων. Προτείνουν οι χρηματοδοτήσεις προς τους ΟΤΑ να εξαρτηθούν από την ανάληψη σχεδίων δράσης για την εξοικονόμηση ενέργειας. Συγκεκριμένα ήδη στον  ν. 4342/2015 προβλέπεται η υποχρέωση εκπόνησης Σχεδίων Δράσης Ενεργειακής Απόδοσης και Συστημάτων Διαχείρισης Ενέργειας για τα ακίνητα των ΟΤΑ και της Περιφέρειας, που δεν έχουν εκπονηθεί σε ικανοποιητικό βαθμό. Η χρηματοδότηση των ΟΤΑ και η ενεργειακή επιδότησή τους θα μπορούσε να συνδεθεί με την υλοποίηση των νόμιμων υποχρεώσεών τους, να προβλέπεται ως ανταμοιβή πρόωρης δράσης, ανταποδοτικότητα κ.λπ.

Πάλι στη Καθημερινή φύλλο της 18/8/22 η κυρία Μιράντα Ξαφά, με την ιδιότητά του Επιστημονικού Συμβούλου του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦΙΜ), επικρίνει την Κυβέρνηση που αντί για στοχευμένες ενισχύσεις που αναπληρώνονται από μειώσεις δαπανών, «μοιράζει απλόχερα επιδόματα με χρηματοδότηση από τις διεθνείς κεφαλαιαγορές, τις δημοπρασίες των δικαιωμάτων ρύπων και το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης της Ε.Ε….Η καλύτερη από την αναμενόμενη πορεία του τουρισμού δημιουργεί πρόσθετο δημοσιονομικό χώρο, τον οποίο η κυβέρνηση μοιάζει αποφασισμένη να διαθέσει εξ ολοκλήρου στην ενίσχυση των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Επίσης, η επανεκκίνηση των λιγνιτικών μονάδων αναμένεται να αυξήσει τα έσοδα από τις δημοπρασίες των δικαιωμάτων ρύπων, που συνεισφέρουν στις επιδοτήσεις ρεύματος». Η κυρία Ξαφά επισημαίνει όμως ότι η Ελλάδα αν και για το 2023 θα ευνοηθεί από την γενική ρήτρα διαφυγής από τους δημοσιονομικούς κανόνες της Ε.Ε., έχει υψηλό χρέος και πρέπει να πετύχει πρωτογενή πλεονάσματα. Αν και ο λόγος χρέους/ΑΕΠ μειώθηκε χάρη στη μεγάλη αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ, «αυτή η βελτίωση δεν θα συνεχιστεί χωρίς την επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος όταν μειωθεί ο πληθωρισμός και κλείσει το παραγωγικό κενό.». Επισημαίνει ότι η εξίσωση είναι δύσκολη καθώς, αφενός η Ελλάδα επιδιώκει την ανάκτηση επενδυτικής βαθμίδας με εξυγίανση των δημόσιων οικονομικών της, αφετέρου για τα πρωτογενή πλεονάσματα πρέπει να βρεθεί δημοσιονομικός χώρος για την εκπλήρωση άλλων υποσχέσεων, όπως η κατάργηση της εισφοράς αλληλεγγύης για τους δημόσιους υπαλλήλους. Ως φιλελεύθερη οικονομολόγος, η έμφασή της είναι πλέον στην μείωση των δαπανών δεδομένου ότι η μείωση της φορολογίας μειώνει τα φορολογικά έσοδα και αυξάνονται οι δανειακές υποχρεώσεις της Χώρας. Ενόψει του δυσμενούς οικονομικού περιβάλλοντος, μόνο με μείωση των δαπανών είναι δυνατή η αποφυγή της χειροτέρευσης της δημοσιονομικής θέσης εφόσον τηρηθούν οι υποσχέσεις για περαιτέρω μείωση της φορολογίας. Η κ. Ξαφά τελειώνει την παρέμβασή της «Επιδοματική πολιτική που δεν συνοδεύεται από δράσεις εξοικονόμησης ενέργειας, εξ ορισμού επιτυγχάνει μόνο βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα και οδηγεί σε αναζήτηση πόρων για να συνεχιστεί η χρηματοδότηση λογαριασμών. Ο,τι κερδίζουν τα νοικοκυριά ως καταναλωτές σήμερα θα το πληρώσουν ως φορολογούμενοι αύριο, στον βαθμό που οι επιδοτήσεις χρηματοδοτούνται με δανεικά».

Σε τρίτο άρθρο, στις 22/8/2022 στην ιστοσελίδα www.kreport.gr, ο κ. Μάνος Ματσαγγάνης, Καθηγητής Δημόσιων Οικονομικών στο Πανεπιστημίου του Μιλάνου και επικεφαλής του Παρατηρητηρίου Ελληνικής & Ευρωπαϊκής Οικονομίας του ΕΛΙΑΜΕΠ, επισημαίνει ότι η δαπάνη τεράστιων ποσών για επιδοτήσεις τιμών, σε μια προσπάθεια να περιοριστεί η δυσαρέσκεια των καταναλωτών-πολιτών, είναι πολιτική μη βιώσιμη. Η επιδότηση των τιμών ενέργειας είναι απλώς ανεύθυνη δημοσιονομικά καθώς επιβαρύνει τα δημοσιονομικά της Χώρας, άδικη κοινωνικά, καθώς ως «οριζόντια», ευνοεί τους «έχοντες» μεγαλύτερα και περισσότερα ακίνητα και κοντόφθαλμη περιβαλλοντικά καθώς ενισχύει τις ήδη κακές ενεργειακές συνήθειες μας ενώ πρέπει να μειώσουμε την κατανάλωση ενέργειας, ιδίως όταν αυτή προέρχεται από ορυκτά καύσιμα.

Και τα τρία άρθρα υποστηρίζουν την ανάγκη συνέχισης της ενεργειακής μετάβασης. Για να την πετύχουμε θα πρέπει όλοι (καταναλωτές, ιδιώτες και δημόσιο, κατασκευαστές, καινοτόμοι επιχειρηματίες κ.λπ.), να εξοικονομούμε ενέργεια. Η έγνοια τους είναι, με πιο τρόπο θα προχωρήσει η ενεργειακή μετάβαση παρά τα «μέτρα

οπισθοδρόμησης», που επέβαλε η ενεργειακή κρίση. Και τα τρία άρθρα επισημαίνουν ότι  τα επιδόματα διαιωνίζουν ενεργοβόρες πρακτικές, δίδοντας προσωρινές λύσεις για το αυξημένο ενεργειακό κόστος. Σημαντική παράμετρος προκειμένου τα επιδόματα να μην πέσουν στο κενό, είναι η σύνδεσή τους με δράσεις εξοικονόμησης ενέργειας. Προφανώς είναι πιο εύκολο να επιτευχθεί αυτό στον στενό δημόσιο τομέα. Ακόμη και οι ΟΤΑ μπορεί να υποχρεωθούν με σύνδεση της χρηματοδότησης τους με την λήψη μέτρων ενεργειακής απόδοσης/ εξοικονόμησης. Όμως με τους πολίτες και τις επιχειρήσεις το στοίχημα είναι διαφορετικό. Όπως γράφουν ο R. Thaler (Nobel Οικονομικών 2017 και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου) και ο C. Sunstein (καθηγητής στη Νομική Σχολή τους Πανεπιστημίου Harvard) στο έργο τους “Nudge”, πολλοί παράγοντες, σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο, εξηγούν γιατί οι πολίτες δεν ενεργοποιούνται όσο θα μπορούσαν. Οι πολίτες ασχολούνται πολύ περισσότερο με το «τώρα» (present bias) απ’ ότι με το μέλλον, δεν «βλέπουν» μολυσμένο αέρα όπως βλέπουν μολυσμένα ύδατα και γη, «όλοι μολύνουν», η βλάβη είναι «αβέβαιη» και φυσικά «κανείς δεν θέλει να χάσει αυτό που έχει «loss aversion». Επιπλέον οι πολίτες δεν ενημερώνονται για τις περιβαλλοντικές συνέπειες που προκαλούν ατομικά και κυρίως υπάρχει το πρόβλημα του “free riding” ή στα οικονομικά «tragedy of the commons”. Κοινώς «γιατί να κάνω εγώ κάτι όταν ο άλλος δεν το κάνει». Γιατί να περιορίσω την αλιεία ή την βοσκή όταν ο γείτονας δεν το κάνει.

Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Μπορεί να χρειάζεται αυστηρότητα (υψηλά πρόστιμα, κλείσιμο επιχειρήσεων για τους free riders) αλλά μπορεί να συνδυαστεί με επιβράβευση, στοχευμένη και γενική. Για παράδειγμα η κατανόηση, ότι επιχειρήσεις που ακολουθούν τις αρχές Environmental, Sustainable, Governance (ESG)  έχουν πιστούς πελάτες, προσελκύουν πιο εύκολα ξένα κεφάλαια ή απολαμβάνουν χαμηλότερα επιτόκια δανεισμού, μπορεί να ενισχύσει τις ατομικές και τις συλλογικές προσπάθειες.

Πρόσφατα είχαμε την απόσυρση ενεργοβόρων οικιακών συσκευών με επιδότηση νέων Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι καταναλωτές αρνούνται να ξοδέψουν π.χ. 100 € σε ενεργειακά πιο αποδοτικές συσκευές και αν ακόμη γνωρίζουν (π.χ. με αυτοκόλλητα επί των συσκευών που «μεταφράζουν» το ενεργειακό όφελος σε χρήμα), ότι μακροπρόθεσμα θα έχουν μεγαλύτερο οικονομικό όφελος, λόγω της μείωσης της ενεργειακής δαπάνης (energy paradox). Σε τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να είναι απαραίτητες και πολιτικές επιβολής όπως υψηλότεροι φόροι στα ρυπογόνα αυτοκίνητα. Οι άνθρωποι δεν είναι homo economicus που λαμβάνουν αποφάσεις με βάση μόνο οικονομικούς υπολογισμούς. Επίσης δεν αντιλαμβάνονται συνήθως την ηθική υποχρέωση προς τις μελλοντικές γενιές. Το πρόβλημα είναι σύνθετο και εύκολες λύσεις δεν υπάρχουν.

3. Οι υποκλοπές (νόμιμες επισυνδέσεις), η δημοκρατία και η νέα οικονομία

Η προστασία της ιδιωτικής συνομιλίας είναι στη καρδιά της Δημοκρατίας. Γιαυτό κάθε υποκλοπή είναι υποτροπή της Δημοκρατίας. Νόμιμη ή παράνομη, δικαιολογημένη ή αδικαιολόγητη, είναι υστέρηση της ελευθερίας έκφρασης, συνείδησης και σκέψης. Σε μια απόφαση του Αρείου Πάγου, την εποχή που οι κρυφές ηχογραφήσεις συνομιλιών από δημοσιογράφους ήταν συνήθεις και τις «έβγαζαν στο αέρα», περιέγραφε το «καταθλιπτικό» συναίσθημα του πολίτη να υποψιάζεται ότι η συνομιλία του ηχογραφείται. Πράγματι, μόνο η ιδέα ότι οι συνομιλίες μας παρακολουθούνται, μας οδηγεί σε αυτοπεριορισμό, κυρίως όταν μπορεί να μην είναι αρεστές.

Όπως στα περισσότερα θέματα της ζωής, όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι η ελευθερία, αν και θέμα αρχής, για να λειτουργήσει, μπορεί να πρέπει να επιβάλλονται περιορισμοί. Το δίλημμα «ελευθερία ή ασφάλεια» μας απασχόλησε όλους μετά τη επίθεση στους Δίδυμους Πύργους στις 11/9/2001. Συνήθως ο περιορισμός αναφέρεται ως ανάγκη για την προστασία του «γενικού συμφέροντος» ή του «δημοσίου συμφέροντος», που περιλαμβάνουν λόγους εθνικής

ασφάλειας και δημόσιας πολιτικής (υγεία, αστυνόμευση κλπ). Και στην δημοκρατία αυτοί οι περιορισμοί ορίζονται στο Σύνταγμα, που ψηφίζεται, ανάλογα με τη Χώρα, άμεσα ή έμμεσα από το κυρίαρχο λαό, που μπορεί να αυτοπεριορίζεται και από τους εκτελεστικούς νόμους που ψηφίζει, στην αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία, η Βουλή.

Η δημοκρατία μπορεί η ίδια να υποσκάψει τον εαυτό της. Πολλές κυβερνήσεις υποσκάπτουν την δημοκρατία με «νόμιμες» μεθόδους, που εγκρίνονται από την Βουλή και έχοντας δημοκρατική νομιμοποίηση, εφαρμόζονται από τα δικαστήρια, τους εισαγγελείς και την δημόσια διοίκηση. Μπορεί οι προθέσεις να είναι αγαθές, όπως όταν επιδιώκεται η «βελτίωση» της δημοκρατίας. Και πράγματι πολλές πρωτοβουλίες είναι καλών προθέσεων, όπως η διασφάλιση σωστής πληροφόρησης μέσω όρων και προϋποθέσεων προκειμένου να είναι κανείς ιδιοκτήτης ΜΜΕ ή δικαστής ή οι περιορισμοί της ελευθερίας υπέρ της «εθνικής ασφάλειας». Αλλά είναι προφανές ότι καταχρήσεις είναι εύκολες και πολλές, η πρόοδος της τεχνολογίας βοηθάει στην ευκολία και δεν υπάρχει κάποιο εμφανές σημάδι που να δείχνει ότι μια δημοκρατία ολισθαίνει στον απολυταρχισμό. Συνήθως, η διολίσθηση είναι σταδιακή και με έκπληξη αντιλαμβάνεται ο δημοκρατικός πολίτης ότι ξαφνικά η κοινωνία του δεν είναι ανοικτή αλλά κλειστό σύστημα.

Γι΄αυτό, το θέμα της «νόμιμης» επισύνδεσης, υποκλοπής σε βάρος του Προέδρου του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ είναι σοβαρό, ανεξαρτήτως νομιμότητας και ανεξαρτήτως προθέσεων και ανεξαρτήτως προσώπου.

Η ειρωνεία είναι ότι ο πολίτης αυτής της Χώρας δεν φαίνεται ότι θα μάθει ποτέ, εάν πληρούται η προϋπόθεση της «εθνικής ασφάλειας» καθώς η αποκάλυψη του λόγου που συνιστά την απειλή κατά της εθνικής ασφάλειας, θα συνιστούσε από μόνη της παράβαση κρατικού απορρήτου, εφόσον συνέτρεχε τέτοιος λόγος.

Ο μόνος τρόπος να αποκαλυφθεί θα ήταν να ψηφιστεί ειδικός νόμος που να επέτρεπε για την συγκεκριμένη περίπτωση την αποκάλυψη του απορρήτου. Αν επιτραπεί η νόμιμη αποκάλυψη του λόγου της «επισύνδεσης» και αποδειχθεί ότι ήταν πράγματι λόγος «εθνικής ασφάλειας», οι συνέπειες, πολιτικές κυρίως, θα είναι συντριπτικές για την δημοκρατία. Αν αποκαλυφθεί ότι δεν συνέτρεχε  λόγος «εθνικής ασφάλειας», έχει διαπραχθεί έγκλημα που έχει αυτουργούς και ηθικούς αυτουργούς και συνεργούς.

Το περιστατικό είναι όμως και μια ευκαιρία για την θεσμική ενίσχυση της δημοκρατίας. Η Κυβέρνηση και η αντιπολίτευση φαίνεται να συμφωνούν ότι χρειάζεται καλύτερη επιστασία επί της ΕΥΠ.

Προτείνεται να ορίζονται δύο εισαγγελείς, αντί για έναν και οι δύο να ελέγχουν την νομιμότητα – που δεν φθάνει όμως μέχρι τη αμφισβήτηση της ύπαρξης λόγου εθνικής ασφαλείας καθώς δεν είναι δικαιοδοσία τους. Προτείνεται η λογοδοσία του Διοικητή της ΕΥΠ στην αρμόδια Κοινοβουλευτική Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας. Δικαίως αναρωτιέται κανείς  τι είδους πληροφόρηση θα δίδεται, με ποια εργαλεία θα αξιολογείται και κυρίως, όπως αποδείχθηκε περίτρανα με την πρόσφατη συνεδρίαση της Επιτροπής Διαφάνειας και Θεσμών της Βουλής, πόσο απόρρητες θα είναι οι συνεδριάσεις. Δυστυχώς η εμπειρία, όπως για παράδειγμα οι διαρροές των συνεδριάσεων της Επιτροπής Άμυνας και Εξωτερικών όταν ενημερώνεται για τα εξοπλιστικά προγράμματα της Χώρας, μας κάνουν επιφυλακτικούς.

Θα δεχθούν οι βουλευτές που συμμετέχουν να υπογράφουν δηλώσεις ότι είναι ποινικά υπόλογοι αν αποκαλύψουν κρατικά απόρρητα; Βεβαίως θα πρέπει να προβλεφθεί επαρκώς και στο Σύνταγμα και να ρυθμιστεί αντίστοιχα η βουλευτική ασυλία αλλά και για να διασφαλιστεί η τήρηση του απορρήτου, να επιτραπεί υπό όρους η παρακολούθηση των ίδιων των βουλευτών, κατά λογική αναγκαιότητα. Η δομή της ΕΥΠ, η σύνδεση της με την Κυβέρνηση και την Βουλή πρέπει να εξεταστούν. Εμπλέκει και την Ανεξάρτητη Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών, τις διεθνείς συνεργασίες των αρχών ασφάλειας και άμυνας, τις διεθνείς σχέσεις της Χώρας, το τεχνολογικό επίπεδο της Χώρας (βλέπε την νομική δυνατότητα παρεμπόδισης ξένων επενδύσεων που αποτελούν απειλή για τα εθνικά συμφέροντα, Κανονισμός ΕΕ 2019/452), των υπηρεσιών ασφαλείας και των ενόπλων δυνάμεων.

Είναι σαφώς δυσεπίλυτο πρόβλημα. Αλλά, πρέπει να αντιμετωπιστεί με σοβαρότητα και υπευθυνότητα. Διοίκηση από το deep state, που δεν λογοδοτεί σε δημοκρατικά εκλεγμένα όργανα, δεν είναι δημοκρατική διοίκηση.

Το θέμα είναι ευρύτερο. Η οικονομία βασίζεται πλέον στην συλλογή και επεξεργασία δεδομένων. Η έκταση του φαινομένου περιγράφεται από την S. Zuboff, καθηγήτριας του Harvard Business School, στο βιβλίο της «The Age of Surveillance Capitalism», όπου αναλύει πως στο σημερινό κόσμο οι χρήστες τεχνολογιών δεν είναι πλέον πελάτες αλλά η πρώτη ύλη ενός εντελώς νέου βιομηχανικού συστήματος. Παρακολουθήσεις, υπό ευρεία έννοια, γίνονται από ιδιώτες και ιδιωτικές εταιρείες και για εμπορικούς και για πολιτικούς σκοπούς. Κάθε κίνηση μας καταγράφεται, αποτελεί δεδομένο (data), που αναλύεται (data analytics), που χρησιμοποιείται για να επηρεαστεί η συμπεριφορά μας, να προβλεφθεί η συμπεριφορά μας, να ελεγχθεί η συμπεριφορά μας. Δεν είναι μόνο η οικονομική συμπεριφορά μας που ενδιαφέρει. Είμαστε οι ίδιοι το εμπόρευμα όταν επιτρέπουμε και μάλιστα δωρεάν, την χρήση των πληροφοριών που συλλέγουν τα κινητά μας και οι υπολογιστές μας ή τα διάφορα gadgets που χρησιμοποιούμε (ρολόγια υγείας και εκγύμνασης, ακόμη και οικιακές συσκευές, βιντεοπαιχνίδια, συνδρομητικές πλατφόρμες, μηχανές αναζήτησης, on-line  ενημερωτικές ιστοσελίδες κ.λπ.). Με τις πληροφορίες που αναλύονται, γινόμαστε στόχοι διαφημίσεων και ενημερώσεων. Οι διαδρομές μας ακολουθούνται και καταχωρούνται και η πληροφορία που εμφανίζεται εμπλουτίζεται καθώς έχουν αναλυθεί τα δεδομένα μας. Το σκάνδαλο Cambridge Analytics, με την επεξεργασία δεδομένων των εκλογέων προκειμένου να είναι δέκτες στοχευμένων πολιτικών διαφημίσεων υπέρ του Brexit  και του Trump, είναι χθεσινά νέα. Η χρήση τεχνικών profiling  με αλγόριθμους, deep learning και τεχνητή νοημοσύνη για τον έλεγχο κοινωνικών συμπεριφορών, είναι γεγονός και συνοδεύεται από μέτρα κοινωνικού αποκλεισμού, αν η συμπεριφορά δεν συμμορφώνεται με κρατικά πρότυπα.

Νομοθετικά τρέχουμε πίσω από τη τεχνολογία και τη κοινωνία.

GDPR, Digital Markets Act, Digital Services Act είναι μερικές από τις προσπάθειες ρύθμισης και ελέγχου για την διασφάλιση διαφάνειας, ιδιωτικότητας, προστασίας της ελευθερίας του ανταγωνισμού και των δικαιωμάτων των καταναλωτών. Παντού βλέπουμε την ανάγκη για «τέλεια πληροφορία», που θα αποκαλύπτεται από μηχανικές διεργασίες.

Όμως οι ανοικτές δημοκρατικές κοινωνίες, βασίζονται στην συνεργασία και στην κοινωνική εμπιστοσύνη, τον διάλογο μεταξύ υποκειμένων. Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο τα δεδομένα που παράγει. Δεν είναι μόνο καταναλωτής. Δεν είναι μόνο υποκείμενο που οι πολιτικές απόψεις του μπορούν να χειραγωγηθούν.

Οι υποκλοπές, είναι παρακολούθηση. Η παρακολούθηση  πολιτική, οικονομική, κοινωνική είναι το μέγα θέμα της σύγχρονης δημοκρατίας.

Σημαντική σημείωση:

H ηλεκτρονική διεύθυνση σας προέρχεται από στοιχεία επικοινωνίας που έχετε δώσει στην Κίνηση Πολιτών κατά την εγγραφή σας ή ως φίλος. Εάν δεν επιθυμείτε να λαμβάνετε πλέον το newsletter, παρακαλούμε επικοινωνήστε στο email: kinpol@otenet.gr, προκειμένου να απεγγραφείτε από τη λίστα αποστολής. Για οποιαδήποτε απορία σχετικά με την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων σας και την άσκηση των δικαιωμάτων σας, μπορείτε να επικοινωνήσετε στο kinpol@otenet.gr .