ΚΙΝΗΣΗ ΠΟΛΙΤΩΝ ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΝΟΙΧΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΑΠΟΝΟΜΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΣΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

Η Δικαιοσύνη και η ποιότητα και ταχύτητα της απονομής της βρίσκονται σταθερά, εδώ και χρόνια, στο επίκεντρο δράσεων της Κίνησης Πολιτών, με πορίσματα που έχουν συμβάλει στη βελτίωση της κατάστασης. Βελτίωση, όμως, μικρή μπροστά στο μέγεθος του προβλήματος.

Η σημερινή ανοιχτή συζήτηση θεωρήθηκε αναγκαία για να δοθεί μια νέα ώθηση στη διατύπωση άμεσα εφαρμόσιμων προτάσεων για την καλύτερη και ταχύτερη απονομή δικαιοσύνης και στους τρεις κλάδους της, ώστε να εμπεδωθεί η εμπιστοσύνη στην κοινωνία ότι επιδιώκεται πράγματι «δίκαιη δίκη» και γίνεται σεβαστή η θεμελιώδης αρχή του Κράτους Δικαίου – η πραγμάτωση της αρχής της νομιμότητας. Η Δικαιοσύνη καταξιώνεται στη συνείδηση των πολιτών, όταν είναι αποτελεσματική. Αλλά για να θεωρείται αποτελεσματική, πρέπει να είναι ορθή και ταχεία. Παράλληλα, η καλή λειτουργία της Δικαιοσύνης αποτελεί κρίσιμο παράγοντα της οικονομικής επίδοσης μιας χώρας.

Μια εισαγωγικά αναγκαία διάκριση: υπάρχουν πράγματα που απαιτούν χρόνο για να αλλάξουν και άρα χρειάζονται μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, ώστε να επέλθουν βαθμιαία τα επιθυμητά αποτελέσματα, και υπάρχουν κακώς κείμενα για τα οποία απαιτείται και είναι εφικτή άμεση διορθωτική παρέμβαση. Θα επικεντρωθούμε στα τελευταία. Τα τελευταία χρόνια πληθώρα νομοθετημάτων περιλάμβαναν στον τίτλο τους την «ταχύτητα απονομής Δικαιοσύνης», τα περισσότερα από αυτά χωρίς ουσιαστικά αποτελέσματα – άλλωστε δεν μπορεί οι νόμοι για τη δικαιοσύνη να αλλάζουν με κάθε Υπουργό.

Τα συμπεράσματα της σημερινής συνάντησης συνδυάζουν προτάσεις που προέρχονται από τους εισηγητές αυτού του τραπεζιού και προτάσεις της Κίνησης Πολιτών, ορισμένες από τις οποίες αποτελούν συνέχεια ή επαναφορά παλαιότερων.

ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΙΣΧΥΟΥΝ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΚΛΑΔΟΥΣ

Αρχίζουμε από τους δικαστές – τον κρισιμότερο παράγοντα απονομής δικαιοσύνης.

Θέλουμε δικαστές που να έχουν ικανότητα διάκρισης του ουσιώδους από το επουσιώδες. Να έχουν κοινωνική ευαισθησία, που καλλιεργείται στην ίδια τη ζωή, και συνείδηση της ιδιαιτερότητας του όλου συστήματος απονομής της Δικαιοσύνης και πραγματικό ενδιαφέρον για το λειτούργημα που καλούνται να επιτελέσουν, αλλά και αντοχές (φυσικές και πνευματικές) για να το φέρουν σε πέρας.

Χρειαζόμαστε δικαστές με ηθικά προσόντα:
– επιμέλεια και αυταπάρνηση,
– μετριοφροσύνη και κοινωνικότητα,
– ευγένεια του χαρακτήρα και ευπροσηγορία,
– δυνατότητα προσωπικής συγκέντρωσης,
– ικανότητα δημιουργικής ακρόασης,
– διάκριση κατά την εκφορά του λόγου,
– αταραξία και απάθεια κατά τις εντάσεις,
– συναισθηματική ωριμότητα,
– έλλειψη προσωπικών εξαρτήσεων κλπ.

Η ισοπεδωτική αξιολόγηση, οι προαγωγές κατ’ αρχαιότητα, ακόμη και στους βαθμούς ή στις θέσεις που απαιτούν εντελώς εξαιρετικά προσόντα, καθώς και η επί εσφαλμένης βάσεως συναδελφική επιείκεια, ματαιώνουν τη διάθεση των ικανών δικαστών να μοχθήσουν και να αποδώσουν περισσότερο. Για την αντιμετώπιση του φαινομένου απαιτείται νέα προσέγγιση του τρόπου επιθεώρησης: αφ’ ενός να καθοδηγούνται οι επιθεωρητές στην εκπλήρωση των καθηκόντων τους με ομοιόμορφο τρόπο, και αφ’ ετέρου να εξασφαλίζονται στους επιθεωρούμενους ίσες ευκαιρίες για αντικειμενική αξιολόγηση.

Επιβάλλονται διασπάσεις και συγχωνεύσεις δικαστικών υπηρεσιών. Η δικαστική χωροταξία της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης, με τα 19 Εφετεία και τα 63 Πρωτοδικεία (συν τα μεταβατικά) και το μικρό ποσοστό υπηρετούντων δικαστών σε πρωτοβάθμια δικαστήρια (58%, με ευρωπαϊκό μέσο όρο +/-70%), πρέπει να αναθεωρηθεί σε συνάρτηση με την κίνηση των εισαγόμενων υποθέσεων και να συνδεθεί ο αριθμός των οργανικών θέσεων με τον πραγματικό φόρτο εργασίας. Ειδικά το Πρωτοδικείο Αθηνών, πρέπει να διασπασθεί, με τη δημιουργία άλλων δύο πρωτοδικείων στην περιφέρεια της Αττικής. Η ενοποίηση των Μονομελών Πρωτοδικείων και των Ειρηνοδικείων, είναι μια ακόμα επιβεβλημένη αλλαγή.

Απαραίτητη η αύξηση-ενίσχυση υπηρεσιών που διευκολύνουν τις διαδικασίες (βελτίωση τεχνικών υποδομών, αξιοποίηση νέων τεχνολογιών, κλπ). Ο απαρχαιωμένος τρόπος τήρησης πρακτικών των δικαστηρίων πρέπει να σταματήσει. Να καθιερωθεί η στενογραφία ως αποκλειστική μέθοδος τήρησης των πρακτικών, τόσο στις πολιτικές, όσο και στις ποινικές δίκες, με μεσοπρόθεσμο στόχο την παράλληλη καθιέρωση βιντεοσκόπησης των συνεδριάσεων.

Το καθεστώς της διακοπής των συνεδριάσεων στις 15:00 λόγω «ωραρίου» των γραμματέων της έδρας πρέπει να καταργηθεί και να ισχύσει γι’ αυτούς ελαστικό ωράριο.

Προώθηση του θεσμού της Διαμεσολάβησης, με παροχή κινήτρων (πχ φορολογικών) σε όσους προσφεύγουν σε αυτή.

Αύξηση του κόστους προσφυγής στην Δικαιοσύνη (ιδίως σε ένδικα μέσα) – ουσιαστική επιβολή του κανόνα «ο χαμένος πληρώνει».

Σε κάθε δικαστήριο, για κάθε δικάσιμο μπορεί να μετρηθεί: Πόσες υποθέσεις είχαν προσδιορισθεί; Πόσες δικάστηκαν; Πόσες αναβλήθηκαν; Να εξαχθεί δείκτης αποτελεσματικότητας.

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

Αιχμή του προβλήματος οι φορολογικές υποθέσεις, ο τεράστιος αριθμός των οποίων οφείλεται σε δύο κυρίως λόγους: την χαώδη πολυνομία και την πεισματική άσκηση απαράδεκτων και, πάντως, χωρίς ελπίδα επιτυχίας ενδίκων μέσων από το Δημόσιο. Επομένως, ταχύτερη διοικητική δικαιοσύνη σημαίνει, πρωτίστως, καλύτερους και λιγότερους νόμους, κανονιστικές πράξεις και ερμηνευτικές εγκυκλίους και αυστηρό αυτοέλεγχο της διοίκησης στην άσκηση ενδίκων μέσων.

ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

Εξορθολογισμός ανάμεσα στην άσκηση της τιμωρητικής εξουσίας του Κράτους, στην εξυπηρέτηση εισπρακτικών στόχων και στην εξασφάλιση δικηγορικής ύλης.

Περιορισμός αναβολών. Μετά από δεύτερη αναβολή, ανεξάρτητα από το λόγο εκείνων που προηγήθηκαν, λογίζεται ότι έχει δοθεί άδεια του οικείου Δικηγορικού Συλλόγου, για την άσκηση των καθηκόντων του συνηγόρου υπεράσπισης.

Κίνητρα για περιορισμό υποθέσεων που φθάνουν στο ακροατήριο: αποποινικοποίηση αδικημάτων – εναλλακτικές λύσεις για μη προσφυγή σε ακροατήριο (ποινική διαμεσολάβηση) – αρχειοθέτηση από Εισαγγελείς – έλεγχος και πειθαρχικές διώξεις σε «ευθυνόφοβους» ή ενεργούντες από σκοπιμότητα εισαγγελείς που ΔΕΝ αρχειοθετούν.

Ο Εισαγγελέας που ασκεί ποινική δίωξη να επιλαμβάνεται της ίδιας υποθέσεως σε όλη την περαιτέρω διαδικασία, ούτως ώστε, αν κρίνει από την πορεία, να την στέλνει στο αρχείο.

Για το σωφρονιστικό σύστημα – αποσυμφόρηση φυλακών – δυνατότητα έκτισης ποινής αλλοδαπών κρατούμενων στο κράτος προέλευσης/καταγωγής τους. Περιορισμός ευεργετικού υπολογισμού ημερών εργασίας στις κλειστές φυλακές – επαναφορά κινήτρου για μεταγωγή στις αγροτικές.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

Η επίλυση διαφορών από την πολιτική δικαιοσύνη είναι χρονοβόρα και κοστοβόρα.

Ανάγκη να μειωθεί η ζήτηση για δικαστικές υπηρεσίες από αστικά δικαστήρια (π.χ. με εξωδικαστική επίλυση διαφορών, διαιτησία, διαμεσολάβηση).

Ένα από τα μέλη που συμμετέχουν στη σύνθεση πολυμελούς δικαστηρίου να έχει μελετήσει ενδελεχώς την υπόθεση πριν από τη συζήτησή της, ώστε αυτή να είναι και ασφαλέστερη και ταχύτερη.

Τυποποίηση και απλούστευση του σκεπτικού των αποφάσεων σε δεκτικές τέτοιας τυποποίησης υποθέσεις.

   ΔΙΚΗΓΟΡΟΙ

Εξορθολογισμός δικηγορικού επαγγέλματος, βελτίωση της ποιότητας των δικογράφων (ιδίως των αναιρέσεων – καθιέρωση περιορισμένου αριθμού «αναιρετικών» δικηγόρων). Ουσιαστική εφαρμογή του καθήκοντος αληθείας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ

Στόχος, να καταστεί γενική πεποίθηση το ότι η Δικαιοσύνη είναι «υπόθεση όλων μας». Οι δικαστές δεν μπορεί να παραμένουν περιχαρακωμένοι στην «αυτάρκειά» τους, διακατεχόμενοι από το άγχος διατήρησης της δικαστικής ανεξαρτησίας και υποβλέποντας τους φύσει και θέσει συνεργάτες τους, ενώ οι δικηγόροι δεν αρκεί να παραπονούνται για αδιάφορους ή ευθυνόφοβους δικαστές, με δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία. Πρέπει όλοι να γνωριστούν μεταξύ τους, να μάθουν να εμπιστεύονται ο ένας τον άλλο, να συνεργάζονται αρμονικά και να συμβάλλουν από κοινού στην απονομή αποτελεσματικής Δικαιοσύνης. Να καθιερωθεί η διαρκής παρακολούθηση από ομάδες δικαστών και δικηγόρων από κοινού της επιτυχίας ή αποτυχίας κάθε λαμβανόμενου μέτρου, που θα πρέπει να συνοδεύεται από εισήγηση διορθωτικής παρέμβασης.

Έχει και άλλοτε επισημανθεί σε εκδήλωση της Κίνησης Πολιτών, ότι το δίλημμα της επιλογής μεταξύ ταχείας και ορθής δικαιοσύνης είναι ψευδεπίγραφο. Η ορθή δικαιοσύνη δεν μπορεί παρά να είναι και ταχεία. Διότι η καθυστερημένη απονομή δικαιοσύνης, όσο ορθή και αν είναι, είτε έχει ξεπεραστεί από τις περιστάσεις είτε έχει επιφέρει τόσο δυσμενείς συνέπειες σ’ αυτούς που την προσδοκούσαν, ώστε να αποβαίνει άχρηστη.

Προσοχή, όμως. Σύμφωνα με τα ευρήματα της ετήσιας έκθεσης για την Επιχειρηματικότητα, της Παγκόσμιας Τράπεζας, για το 2015, στο δείκτη που αφορά στη μέση διάρκεια μιας δίκης, η Ελλάδα είναι 155^η, με μέσο χρόνο 1580 ημέρες, έχοντας υποχωρήσει από την 98^η θέση του 2014, με μέσο χρόνο 1300 ημέρες και από την 87^η προπέρσινη, με μέσο χρόνο 819 ημέρες. Δηλαδή, σε δύο χρόνια, διπλασιάσαμε, σχεδόν, το μέσο χρόνο διάρκειας μιας δίκης. Χωρίς ευφημισμούς, πηγαίνουμε από το κακό στο χειρότερο και, των οικιών ημών εμπιμπραμένων, ημείς άδομεν.

Δεν δεχόμαστε, πάντως, τον αφορισμό ενός από τους αποψινούς ομιλητές: «Τελικά, μήπως έχουμε την δικαιοσύνη που μας αξίζει;» [ΠB] Όχι! Μας αξίζει να έχουμε ορθή και γρήγορη δικαιοσύνη. Αρκεί ο καθένας να αποδεχθεί το μερίδιο της προσωπικής του ευθύνης και να απαρνηθεί την καταστροφική αντίληψη ότι για όλα φταίνε μόνο οι άλλοι.