Η «Κίνηση Πολιτών για μια Ανοικτή Κοινωνία» (Κ.Π.) πραγματοποίησε στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της με τίτλο: «Η αυριανή Ελλάδα», την Πέμπτη 12 Ιανουαρίου 2017, στον Πολυχώρο Οι Φίλοι της Μουσικής, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, εκδήλωση με θέμα:

 H Κοινωνία προ των ευθυνών της:
Προβλήματα – Κίνδυνοι – Ελπίδες

Ομιλητές ήσαν (αλφαβητικά) οι κύριοι: Κώστας Κωστής, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Παγουλάτος, Καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Στέλιος Ράμφος, Φιλόσοφος και Λουκάς Τσούκαλης, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, Πρόεδρος ΕΛΙΑΜΕΠ. Συντονιστής ήταν ο κ. Ιωάννης-Αλέξιος Ζέπος, Πρέσβης ε.τ., Πρόεδρος Κίνησης Πολιτών.

Στην εισαγωγική του ομιλία ο κ. Ιωάννης-Αλέξιος Ζέπος τόνισε ότι, το θέμα της σημερινής μας συζήτησης, το κρίναμε στην Κ.Π. εξαιρετικά χρήσιμο στην παρούσα συγκυρία λόγω της πολύμορφης κρίσης που βιώνει η χώρα μας. Έκλεισε λέγοντας : «Εύχομαι, η συνάντηση αυτή να φανεί χρήσιμη σε όλους και ει δυνατόν να αποκομίσουμε από αυτήν νέες, χρήσιμες και ρεαλιστικές οπτικές για την παραπέρα πορεία μας».

Ειδικότερα οι ομιλητές αναφέρθηκαν στα εξής:

Κώστας Κωστής.

Η έννοια της κοινωνίας είναι πνευματικό δημιούργημα του Διαφωτισμού. Στην Ελλάδα η έννοια της συλλογικής ευθύνης και της αντίληψης που υπάρχει για αυτήν, εκφράστηκε από τη γνωστή φράση του Θ. Πάγκαλου, «Μαζί τα φάγαμε», που παραβλέπει την ευθύνη του ατόμου.

Η λέξη «κοινωνία» όπως και η λέξη «λαός» είναι εννοιολογικής φύσης πολιτικά εργαλεία , χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι υπάρχουν μόνο άτομα. Η κοινωνία υπάρχει σαν ομάδες, σύνολα ομάδων και ατόμα. Η επικληση ευθυνών της «κοινωνίας» ή ευαισθησιών της «κοινωνίας» αποκρύπτει την ευθύνη ομάδων και ατόμων.  Όταν διάφορες κοινωνικές ομάδες επικαλούνται το κοινωνικό συμφέρον ενώ επιδιώκουν τη νομιμοποίηση των δικών τους συμφερόντων, αποκρύπτουν την ατομική ευθύνη εκάστου μέλους.

Ένα μισθολογικό αίτημα μιας ομάδας μπορεί να κρύβεται πίσω από την επικληση παροχής βελτιωμένων δημοσίων παροχών.  Έτσι  ομάδες και άτομα κρύβονται πίσω από την κοινωνία. Αυτό είναι υποκρισία.

Και όταν υπάρχουν αθώες προθέσεις δεν είναι απλά τα πράγματα. Ακόμη και πρίν τη κρίση υπήρχε ανεργία και φτώχια αλλά δεν υπήρχε διάθεση λήψης μέτρων από μεγάλες ομάδες ακόμη και αν υπήρχαν πλεονάσματα. Το στενο συμφέρον κάποιων ομάδων , εμφανίστηκε σαν συνολική κοινωνική αντίδραση, και το συμφέρον των ομάδων υπό το πρόσχημα του συμφέροντος της κοινωνίας, υπερκέρασε το συμφέρον της κοινωνίας και το υπονόμευσε.

Έτσι έγινε με την απόπειρα αναμόρφωσης του Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης επί υπουργείας Γιαννίτση. Τώρα, υπό συνθήκες οικονομικής στενότητας δεν υπάρχει περιθώριο συγκάλυψης.

Η αδυναμία συγκάλυψης φαίνεται και από την πολιτική της κυβέρνησης. Οι δυνατές ομάδες , οι ισχυροί οικονομικοί παράγοντες συνεχίζουν και αμοίβονται ενώ η κυβέρνηση έδειξε ότι για μιαν ακόμη φορά κάμπτεται υπέρ των συμφρόντων μιας ομάδας όταν μοίρασε πρόσφατα 600 εκατ., στους συνταξιούχους ενώ προφανώς υπήρχαν πιο χρήσιμες για την κοινωνία χρήσεις όπως, η ενίσχυση της απασχόλησης των νέων. Ένας άλλος τομέας όπου τα συμφέροντα ομάδων εμποδίζουν την πρόοδο του συνόλου είναι η Ενέργεια.

Πλησιάζουμε στο πολιτικό showdown. Η αποτυχία του πολιτικού συστήματος φαίνεται από την αναμόρφωση του συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης που έχει ελλείματα και αδικίες, είναι και αυτό μηχανισμός στήριξης συγκεκριμένων ομάδων με πολιτικές σκοπιμότητες.

Ευθύνες για την κακή κατάληξη έχουν πολλές ομάδες και το πολιτικό σύστημα. Ειδική αναφορά ευθύνης των elite (δικαστικοί, πανεπιστημιακοί επιχειρηματίες) που αποδείχτηκαν «λίγες». Φυσικά όμως πρέπει να αναγνωριστούν εκείνοι που αγωνίστηκαν εναντίον αυτής της κατάστασης.

Γιώργος Παγουλάτος

Η κοινωνία αναδεικνύει τις ηγεσίες.  Ευθύνη «κοινωνίας» είναι μια ταυτολογία, εκτός αν επιμερίσουμε την «κοινωνία» σε τμήματα ανάλογα με το βαθμό επηρεασμού της πορείας του συνόλου. Διαπιστώνεται έλλειψη κοινωνικής αυτογνωσίας για τους λόγους που φτάσαμε εδώ και δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από την κρίση. Η ευθύνη βαρύνει όλους όσους αρθρώνουν δημόσιο λόγο. Ο επιμερισμός της ευθύνης βάσει της ισχύος και της διατηρήσεως των κεκτημένων κάθε ομάδας συμφερόντων δεν έχει αποδοθεί.

Διαπιστώνεται αδυναμία δημιουργίας συλλογικού αφηγήματος εξόδου από την κρίση, πράγμα που είναι αποτυχία κυρίως του πολιτικού συστήματος και των ηγεσιών. Γιαυτό όμως δεν ευθύνονται τα άτομα, οι πολίτες που κάνουν τη δουλειά τους, πληρώνουν τους φόρους τους. Ευθύνεται το ότι τα άτομα φαίνεται να μη μετράνε  καθώς η πολιτική δεν παίρνει υπόψη της τα άτομα, τα ατομικά δικαιώματα αλλά αντίθετα υπερισχύουν μόνο τα ισχυρά κεκτημένα κοινωνικά δικαιώματα.

Πλησιάζουμε σημείο εξάντλησης του ευρωπαϊκού συνταγματικού τόξου με πλήρη φθορά των ευρωπαικών πολιτικών. Η Βουλή είναι Potemkin Village δηλαδή η εμφάνιση της ωραιοποιεί τη πραγματική κατάσταση της δημοκρατίας μας. Χρειάζεται εν πρώτοις σύνδεση αναγκών και πράξεων. Η αντιπροσωπευτική κοινοβουλευτική δημοκρατία χρειάζεται υποστήριξη. Δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι με το σύστημα αυτό έγιναν μεγάλες και ορθές επιλογές όπως, η ένταξη στη τότε ΕΟΚ και η ένταξη στη ΟΝΕ. Αλλά αυτά κινδυνεύουν τώρα να χαθούν. Το κεκτημένο ΕΕ/ΟΝΕ είναι το μεγάλο διακύβευμα.

Ο λαϊκισμός δυναμώνει και δυστυχώς ενώ εμείς το ξεκινήσαμε με το δημοψήφισμα του καλοκαιριού 2015, μπορεί να μας κυνηγήσει πιο έντονα με χρονική καθυστέρηση. Το θυμικό οδηγεί σε αποτυχία. Το θυμικό, που παρουσιάζεται νομιμοποιούμενο ως vox populi, οδήγησε στο Brexit  και στον Trump.  Αν ακολουθήσουμε το ακατέργαστο θυμικό  και όχι τον

ορθολογισμό, τα αποτελέσματα θα είναι απρόβλεπτα. Σε αντίθεση με το λαϊκισμό πρέπει να υπερασπιζόμαστε τους αντιπροσωπευτικούς κοινοβουλευτικούς θεσμούς. Η κατεδάφιση των elite είναι επικίνδυνη ιδίως σε εμάς που είναι και δυσεύρετες.

Παρόλα ταύτα υπάρχει ελπίδα. Και αυτή υπάρχει στην αντίσταση των συλλογικοτήτων, των ατόμων, της οικογένειας, με εκφράσεις κοινωνικής αλληλεγγύης σε ανθρώπους που έχουν ανάγκη και το κράτος αδυνατεί να τους υποστηρίξει, όπως τους μακροχρόνια άνεργους.

Το κράτος δεν μπορεί να υποστηρίξει την ενδογενή ανάπτυξη.

Η κοινωνία πολιτών εμφορούμενη από αίσθηση κοινωνικής και ατομικής, δημόσιας ευθύνης, δημιουργεί δίκτυα, όπως με την ενίσχυση της νεοφυούς επιχειρηματικότητας.

Χρειάζεται να ενισχυθούν οι πολιτικές που δεν θα καταπνίγουν τις πρωτοβουλίες, θα επιβραβεύουν την αριστεία, την επιχειρηματικότητα, την καινοτομία και θα υποστηρίζουν όσους δεν στηρίζονται από το κοινωνικό κράτος και είναι ανάγκη να υποστηριχθούν γιατί έχουν μείνει έξω από την οικονομική δραστηριότητα.

Στέλιος Ράμφος

Όταν ζητάμε να τεθεί η κοινωνία μπροστά στις ευθύνες της συνήθως μιλάμε για την πολιτική. Αλλά η πολιτική είναιτα καθημερινά συναισθήματα των ανθρώπων, οι αξίες πνευματικού περιεχομένου (που πηγάζουν από τη θρησκεία και την ιδεολογία), έστω και αν δεν αντιλαμβανόμαστε ότι έχουν άμεσες πρακτικές συνέπειες/αποτελέσματα.

Οφείλουμε να σκεφτόμαστε την πολιτική με σύμβολα, με εικόνες που περιλαμβάνουν συναισθήματα φόβου και οργής.

Το κοινοβούλιο, οι θεσμοί, είναι «εικόνες» στο συμβολικό επίπεδο.

Η κρίση δημιουργεί απογοήτευση. Η απογοήτευση διαβρώνει και αποδυναμώνει τα σύμβολα και την κοινωνική ενότητα. Έτσι οι ψυχές έχουν διαβρωθεί μέχρις εσχάτων.

Χρειαζόμαστε την οικοδόμηση της εμπιστοσύνης ως ενωτικού παράγοντα για να αποφύγουμε την υπονόμευση του θεσμικού οικοδομήματος.

Ο πολιτικός κατακερματισμός δημιούργησε πολιτική απαξία. Όταν υπάρχει κενό, στην απόπειρα να αρνηθούμε το κενό, στην έλλειψη θετικής πρότασης  απαντούμε με διαμόρφωση θετικής/ ικανοποιητικής ερμηνείας της πραγματικότητας που μας ικανοποιεί υποκειμενικά. Αυτό είναι παραλλήρημα καθώς υποκαθιστά το αντικειμενικό με την υποκειμενική φαντασίωση. Είναι ψευδαίσθηση.

Φθάσαμε στο 2009 γιατί είχαμε υποκαταστήσει το αντικειμενικό με το υποκειμενικό. Δεν ηταν συγκυριακό αλλά ιστορική συνθήκη που υπάρχει από τα βυζαντινά χρόνια ,από την «αποκαλυπτική» θέωρηση, που μας κληροδοτήθηκε. Χαρακτηριστική έκφραση αυτής της θεώρησης είναι το φαινόμενο Σώρρας,  που προσφέρει λύση σε ατομικά και δημόσια χρέη , πράγμα εκκωφαντικά παράλογο αλλά αποδεκτό από το κοινό.  Ο λόγος είναι ότι, μετά από καιρό, δίνει την εντύπωση στον λαό ότι κάποιος νοιάζεται γιαυτόν. Του δίνει ελπίδα.  Είναι μια κατάσταση τρέλας. Η εμπιστοσύνη στη «λύση» Σώρρα συνδέεται με παραλήρημα. Συγκρούεται η επιθυμία με τη πραγματικότητα , σύγκρουση που επιλύεται με κατάργηση των ορίων

αντικειμενικού και υποκειμενικής επιθυμίας, δηλαδή με παραλλήρημα.Επιβάλει την φαντασίωση «την πραγματικότητα του ψέματος». Το παραλλήρημα έχει ανάγκη το ψέμα διότι δεν αντέχει την πραγματικότητα.  Η ψυχικό θεμέλιο της αντίδρασης αυτής έιναι ότι αισθανόμαστε εγκαταλειμένοι, δεν είχαμε στοργή. Διψάμε γιαυτή και αισθανόμαστε «ένοχοι» για το ότι δεν είχαμε αυτή τη στοργή, ότι εμείς φταίμε για την έλλειψή της. Είναι ψυχαναλυτική κατάσταση που χρειάζεται θεραπεία. Καλύπτονται «ενοχές», ατομικές και συλλογικές. Η παράνοια δεν θέλει πραγματικότητα αλλά «τύπο» μέσα από το παραμορφωτικό φακό του οποίου ερμηνεύει την πραγματικότητα.

Είναι δύσκολο να τεθεί η κοινωνία / ο «τρελός» προ των ευθυνών της. Οι πολιτικοί είναι άσκπο να προσπαθούν να καταστρέψουν τα συναισθήματα, πρέπει μόνο να τα χρησιμοποιήσουν προς όφελος της πολιτικής. Οι ψυχές είναι κρίσιμο πολιτικό μέγεθος. Η πολιτική δεν πρέπει να είναι συγκρουσιακή αλλά θεραπευτική, να συνθέτει τα προβλήματα στην προοπτική του συλλογικού δημόσιου καλού.

Λουκάς Τσούκαλης

Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι μετά τη μεταπολίτευση υπήρξε ελληνικό success story  με εγκαθίδρυση δημοκρατίας και μετατροπή της Ελλάδος από αντικείμενο της ευρωπαίκής ιστορίας σε ενεργό υποκείμενο. Η εκ των έξωθεν προερχόμενη οικονομική κρίση φώτισε τις αδυναμίες μας. Το βιοτικό επίπεδό μας ήταν σε αναντιστοιχία προς τις δομές της οικονομίας και κοινωνίας. Με την κρίση ήρθε η ανάγκη προσαρμογής. Στην πράξη ήταν πολύ αργή και επώδυνη. Η αργή προσαρμογή δημιούργησε κενό που καλύφτηκε από δημαγωγούς. Η χώρα τελεί υπό διεθνή επιτροπεία, υφίστανται όροι αποικίας.

Η χώρα όμως αρνείται να αλλάξει, να συμφωνήσει στο ουσιώδες κόστος της προσαρμογής.

Ο δογματισμός των ξένων, ίσως και θρησκευτικού τύπου , δημιούργησε αντίδραση που τροφοδότησε έναν φαύλο κύκλο αναξιοπιστίας. Αυτός πρέπει να σπάσει.

Πως σπάει αυτός ο φαύλος κύκλος αναξιοπιστίας; Έχουμε να κάνουμε με μιαν κατακερματισμένη κοινωνία, που τα διάφορα μέρη της δεν επικοινωνούν μεταξύ τους και δεν εμπιστεύονται το ένα το άλλο. Αυτός είναι ένανς άλλος εσωτερικός κύκλος αναξιοπιστίας. Άλλος ένας φαύλος κύκλος.

Για να σπάσοει ο φαύλος κύκλος:

ι) όποιος εκφράζει δημόσιο λόγο πρέπει να αναγνωρίζει λάθη παρελθόντος

ιι) σε κατακερματισμένη κοινωνία χρειάζεται λόγος που ενώνει και δεν χωρίζει. Όχι ανατροπή αλλά συναίνεση.

ιιι) απαιτείται ριζοσπαστικός λόγος.

Οι δανειστές υποστηρίζουν ότι μία οικονομική ολιγαρχία που εμπλέκεται με το κράτος, ένα νομικό πλαίσιο καρκινικής προελεύσεως, οδηγούν σε αδράνεια.

Ποιός θα αναλάβει την ευθύνη να ηγηθεί ;

Δεν έχουμε πολύ χρόνο. Εάν η αντι-ευρωπαϊκή μειοψηφία μεγαλώσει και γίνει πλειοψηφία, η χώρα θα αυτοκτονήσει.

Αισιοδοξία ;

Κ.Κωστης: όχι δεν είμαι. Δεν υπάρχουν οι ελληνικές δυνάμεις . Δεν βλέπω τη δυνατότητα

Γ.Παγουλάτος: πιέζομαι να είμαι αισιόδοξος. Έχει γίνει τεράστια προσαρμογή και σαν Χώρα έχουμε δει χειρότερα

Στ.Ράμφος: σε καταστάσεις τρέλλας δεν χωρεί αισιοδοξία. Μόνο, να κάνουμε τη δουλειά μας με το καλύτερο δυνατό τρόπο. Σημασία έχει τι κάνουμε.

Λ.Τσούκαλης: είμαστε το ευάλωτο προκεχωρημένο φυλάκιο της Ευρώπης. Αν πέσουν αυτοί πέφτουμε και εμείς. Εμείς είμαστε ευάλωτοι. Οι θεσμοί είναι αδύνατοι, οπότε χρειάζεται ισχυρή προσωπικότητα. Σε συνθήκες τέτοιες, τα πρόσωπα παίζουν ρόλο.

Κοινή διαπίστωση είναι ότι η μοναδική διέξοδος από την κρίση είναι η συνέπεια, ο ορθολογισμός, η σωστή και μεθοδευμένη δουλειά από όλους. Λύσεις υπάρχουν. Το ζήτημα είναι η εφαρμογή τους.